Kaart van Wijk 15 in Amsterdam

Prachtige historische kaart van “Wyk 15” in Amsterdam uit ca. 1775. Het afgebeelde gebied is ongeveer dat van de Joodse Buurt en de Weesper Buurt en Plantage. Het ontwerp en het graveerwerk is van Nicolaes van Frankendaal, prentkunstenaar, etser, graveur en tekenaar te Amsterdam.  
 
Amsterdam was in vroeger dagen opgedeeld in 60 genummerde wijken met elk een eigen militaire eenheid, die moest zorgen voor de veiligheid van de Amsterdamse burgers. Die 'burgerwachten' controleerden de toegangspoorten, coördineerden bij bluswerkzaamheden en organiseerden de rondgangen van de nachtwacht. De compagnie die Rembrandt vereeuwigde in De Nachtwacht was de burgerwacht van Wijk 2, het gebied tussen Damrak en Singel. 

Door de snelle groei van Amsterdam nam ook het aantal burgerwijken snel toe. Daarom wilde men ze in de 18^e eeuw systematisch en nauwkeurig in kaart brengen. Het is niet bekend of dat ook voor alle wijken gebeurd is. Voor zover bekend is van 35 van de 60 wijken een ‘burgerwijkkaart’ bewaard gebleven.
Het in kaart brengen van de wijken was niet het enige doel. De kaarten dienden ook  als decoratieve ‘prestigeobjecten’. Ze werden rijk gedecoreerd met onder andere de namen en familiewapens van de (onder)officieren.  

Op de kaart van Wijk 15 is een mooie dwarsdoorsnede te zien van de Amsterdamse stadsuitbreidingen in de 16^e en 17^e eeuw. De Kloveniersburgwal was tot ongeveer 1500 de oostelijke stadsgrens. Die grens schoof bij de opeenvolgende uitbreidingen eerst op naar de huidige Oudeschans en Zwanenburgwal en daarna naar de Nieuwe Amstelstraat en Rapenburgerstraat. Bij de Vierde Uitleg (1662-1663) kwamen de vestingwerken te liggen tussen de huidige Sarphatistraat en Mauritskade.

Voor de nieuwe gronden binnen de vesting bleken niet genoeg kopers te zijn. Vooral ten oosten van de Amstel kon men de percelen aan de straatstenen niet kwijt. Daarom werd daar een groot terrein ingericht voor vermaak en recreatie: de Parken A t/m P op de kaart. In 1838 werd dit  een groot deel van dit ‘stadspark’  in gebruik genomen door Artis.

Van de achterblijvende bouw in het nieuwe stadsdeel profiteerden ook verschillende liefdadigheidsinstellingen. Die kregen van het stadsbestuur gratis percelen aangeboden om nieuwe huisvesting te realiseren voor armen en ouden van dagen. Voorbeelden daarvan die op de kaart te zien zijn, zijn het Diac. Oude Vrouwen Huis (1681; nu Hermitage), de Corvershof (1723; nu Wereldhuis), het Brants Hofje (1733; nu Van Brants-Rushofje) en het L.(utherse) Diac. Bestedeling Huis (1772; nu Luthers Verpleeghuis Wittenberg).
 
Opvallend zijn de 54 (!) Steegen, Gangen en Hofjes die op de kaart worden aangegeven. Het waren er blijkbaar te veel om overal een originele naam voor te kunnen bedenken. In de legenda worden bijvoorbeeld vermeld: Een Gang, Nieuwe Gang, Nog een Nieuwe Gang en Een Gangetje.

Meer interessante informatie over en naar aanleiding van de kaart is hier te vinden. Daar is de kaart ook te bekijken als overlay in Google Maps. Door de historische Burgerwijkkaart meer of minder transparant te maken, zijn vroeger en nu prachtig met elkaar te vergelijken.